آیا تا به حال به سیم‌ها و کابل‌هایی مختلف دقت کرده‌اید؟ حتما مشاهده کرده‌اید که سیم‌ها در رنگ‌های مختلفی وجود دارند. آیا فکر می‌کنید که تفاوت رنگ‌ها دلیل خاصی دارد؟ سیم‌هایی که در سیم‌کشی ساختمان‌ها و مکان‌های مختلف مشاهده می‌کنیم، هر کدام بر اساس استانداردهای رنگی خاصی تولید شده‌اند. در واقع رنگ هر یک از سیم‌ها نشان می‌دهد که آن سیم چه عملکرد و وظیفه‌ای در مدار دارد. برقکار با پیروی از استاندارد و خرید سیم برق با رنگ درست، این امکان را فراهم می‌کند تا عیب‌یابی سیستم‌های هنگام خرابی و مشکلات آسان‌تر شود. از طرفی این استانداردها برای حفظ ایمنی افراد ضروری است. از این رو اطلاع از کدبندی رنگ سیم‌ها برای کار کردن با آن‌ها ضرورت دارد. در ادامه این مقاله با استانداردهای رنگ سیم برق در دنیا و ایران آشنا خواهیم شد.
استانداردهای عمومی رنگ سیم برق
استانداردهایی از برای رنگ‌بندی سیم‌های برق از نظر تعداد رشته تدوین شده است که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
استاندارد رنگی سیم و کابل تک رشته
سیم‌های تک رشته را می‌توان بر اساس استاندارد رنگی آن‌ها به راحتی شناسایی کرد. کدهای رنگی سیم‌های تک رشته به شرح زیر است:
- رنگ سیاه: سیم‌های فاز 1 دارای این رنگ هستند که به منظور انتقال برق به تجهیزات مختلف مانند سوئیچ، پریز و انواع مدار مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین سیم‌های سیاه همیشه حاوی جریان برق هستند.
- رنگ قرمز: برای سیم‌های فاز 2 استفاده می‌شود که این سیم‌ها نیز همواره دارای جریان برق هستند که معمولا برای جریان ثانویه برق مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- رنگ سفید: برای سیم‌های خنثی یا همان سیم‌های نول استفاده می‌شوند که ممکن است در برخی موارد دارای جریان برق باشند.
- رنگ سبز یا زرد: برای سیم‌های ارت (اتصال به زمین) استفاده می‌شوند که معمولا از طریق جعبه پریز به زمین متصل می‌شوند.
- رنگ آبی: سیم‌های آبی نیز مانند سیم‌های سیاه و قرمز دارای جریان هستند و از آن‌ها برای اتصالات مختلف می‌توان استفاده کرد.
استاندارد رنگی کابل دو رشته
در مورد استاندارد رنگ سیم برق دو رشته‌ای معمولا از رنگ‌های مشکی و آبی استفاده می‌شود. کابل‌های دو رشته دارای دو رشته سیم مجزا هستند که معمولا از رنگ آبی و مشکی برای جداسازی و کدبندی آن‌ها استفاده می‌کنند. در این کابل‌ها رنگ سیاه نشان دهنده سیم فاز و رنگ آبی نیز نشان دهنده سیم نول است. در برخی موارد در کابل‌های دو رشته از رنگ قرمز به جای سیاه استفاده می‌شود که قرمز نشان دهنده سیم فاز است. همچنین در این نوع کابل‌ها ممکن است برای سیم نول از رنگ زرد یا سبز نیز استفاده شود.
استاندارد رنگی کابل سه رشته
معمولا در تولید کابل برق سه رشته از کد رنگی سبز، آبی و قرمز استفاده می‌شود. در برخی موارد ممکن است رنگ زرد جایگزین سبز شود. کابل‌های سه رشته که با عنوان کابل‌های برق سه‌فاز شناخته می‌شوند شامل 3 رشته سیم به صورت جداگانه هستند که سیم‌های دارای رنگ قرمز نشان دهنده سیم فاز اول و سیم‌های رنگ دارای رنگ زرد یا سبز نشان دهنده سیم فاز دوم هستند. سیم آبی نیز در کابل‌های 3 رشته نشان دهنده سیم نول است. کابل‌های 3 رشته از پرکاربردترین انواع سیم و کابل در صنایع مختلف به خصوص صنعت توزیع نیروی برق محسوب می‌شوند.
استاندارد رنگی کابل چهار رشته
پیش از بررسی استاندارد رنگ سیم برق یا کابل برق 4 رشته باید گفت که این نوع کابل‌ها از پرفروش‌ترین انواع کابل در صنعت برق و نیروگاه‌های تولید برق به حساب می‌آیند. در کابل چهار رشته معمولا دارای 4 رشته سیم مجزا به رنگ‌های مشکی، قرمز، زرد و بنفش وجود دارد. رنگ مشکی مربوط به سیم فاز اول، رنگ قرمز مربوط به سیم فاز دوم، رنگ بنفش مربوط به سیم فاز سوم و رنگ زرد نیز مربوط به سیم نول است.
استاندارد رنگی کابل پنج رشته
کابل‌های 5 رشته نیز یکی از پرکاربردترین انواع کابل‌ها هستند که معمولا به عنوان کابل‌های مخابراتی شناخته می‌شوند. استاندارد رنگ‌بندی این نوع کابل‌ها از مهم‌ترین استانداردهای رنگ بندی سیم برق محسوب می‌شود. رنگ‌بندی این کابل‌ها شامل رنگ‌های سفید، قرمز، مشکی، زرد و بنفش هستند.
استانداردهای معروف رنگ سیم برق
در خصوص استاندارد رنگ سیم برق معمولا سیم‌های رنگ سیاه سیم‌هایی هستند که دائما دارای جریان برق هستند و سیم‌های رنگ آبی و سفید که معمولا برای سیم‌های خنثی یا همان نول به کار گرفته می‌شوند. سیم‌هایی که دارای پوشش رنگ سبز هستند نیز معمولا برای مشخص کردن سیم ارت یا اتصال به زمین به کار می‌روند. این استانداردهایی که اشاره شد، استانداردهای کلی هستند اما ممکن است برخی مناطق و کشورها استانداردهای خاصی را برای رنگ‌بندی سیم برق تدیون کرده‌اند که از این استاندارد برای تولید انواع سیم و کابل برق تبعیت و پیروی می‌کنند.
کدهای رنگ سیم برق در امریکا
کشور آمریکا برای رنگ سیم برق کدبندی مخصوص به خود را تدوین کرده است که صنایع تولید سیم و کابل در این کشور از این کدبندی پیروی می‌کنند. در این کشور معمولا برای سیم‌های برق در مدارهای شاخه‌ای، سیم‌کشی بین دستگاه محافظتی و بار از کد بندی رنگی به شرح زیر استفاده می‌شود:
- رنگ سیم برق 120/208/240 ولت AC: این سیم‌ها معمولا در محیط‌های خانگی و اداری مورد استفاده قرار می‌گیرند که بر اساس کدبندی رنگی، سیم فاز 1 رنگ سیاه، سیم فاز 2 رنگ قرمز، سیم فاز 3 رنگ آبی، سیم خنثی با نول رنگ سفید و سیم ارت یا اتصال به زمین رنگ سبز یا سبز با نوار زرد خواهد داشت.
- رنگ سیم برق 277/480 ولت AC: این نوع سیم‌ها معمولا در سیستم‌های ولتاژ بالا و برای موتورهای صنعتی تجهیزات مورد استفاده قرار می‌گیرند که سیم فاز 1 دارای رنگ قهوهای، سیم فاز 2 دارای رنگ نارنجی، سیم فاز 3 دارای رنگ زرد، سیم خنثی یا نول دارای رنگ خاکستری و سیم ارت یا اتصال به زمین دارای رنگ سبز یا سبز با نوار زرد است.
- رنگ سیم برق DC قدرت: از این نوع سیم‌ها و کابل‌ها برق معمولا در سیستم‌های انرژی خورشیدی و سیستم‌های باتری جریان مستقیم مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این کابل‌ها سیم مثبت (غیر زمین) دارای رنگ قرمز، سیم منفی (غیر زمین) دارای رنگ سیاه و سیم ارت یا اتصال به زمین دارای رنگ سفید یا خاکستری است.
استاندارد رنگ سیم برق در اروپا (IEC)
کد رنگ سیم برق IEC که برای کدبندی رنگی سیم‌ها در اروپا تدوین شده است. بیشتر کشورهای اروپایی از سیستم کدبندی کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک (IEC) برای مدارهای AC استفاده می‌کنند. در این استاندارد رنگ سیم برق به صورت زیر تعیین شده است:
- فاز 1: قهوهای
- فاز 2: سیاه
- فاز 3: خاکستری
- خنثی یا نول: آبی
- سیم ارت یا اتصال به زمین: سبز با نوار زرد
این استاندارد رنگ سیم برق یکی از معتبرترین استانداردهای رنگ‌بندی در دنیا به حساب می‌آید. اما معمولا به صورت کامل اجرا نمی‌شود و از رنگ‌بندی دیگری در تولید سیم‌ها استفاده می‌شود.
استاندارد رنگ سیم برق در کانادا و ژاپن
استاندارد رنگ سیم برق در کشورهای ژاپن و کانادا تقریبا مشابه هستند. رنگ‌بندی سیم‌ها در این دو کشور به صورت زیر تعیین شده است:
- رنگ خاکستری یا سفید برای سیم نول (به جای آبی کمرنگ)
- سبز برای هادی حفاظتی (به جای زرد-سبز)
استاندارد رنگ سیم برق در انگلستان
انگلستان معمولا در استانداردهای مختلف بر خلاف استانداردهای بین‌المللی عمل می‌کند و استانداردهای مخصوص به خود را تدوین می‌کند. در مورد رنگ سیم برق و کدبندی آن‌ها نیز به همین صورت عمل کرده است. در سال 2001 استانداردی با عنوان استاندارد BS-7671 را تدوین کرده است که مربوط به رنگ‌بندی سیم‌های برق می‌شود. این استاندارد تقریبا مشابه با استاندارد IEC بوده با این تفاوت که می‌توان از رنگ خاکستری برای مشخص کردن سیم‌های فاز استفاده کرد.
استاندارد رنگ سیم برق در ایران
در ایران برای رنگ سیم برق از استانداردهای مختلفی استفاده می‌شود. حتی در بعضی موارد با توجه به بالا رفتن هزینه تولید در صورت استفاده از عایق‌های رنگی، از هیچ استانداردی تبعیت نمی‌شود و تمام سیم‌ها با یک رنگ واحد تولید می‌شوند. اما دفتر استانداردهای وزارت نیر استاندارد شماره 63012 را که مربوط به رنگ و پوشش تجهیزات صنعت برق می‌شود، تدوین کرده است. بر اساس این استاندارد سیم‌های فاز R و S و T باید به ترتیب دارای رنگ قرمز، زرد و آبی باشند. هر چند استاندارد رنگ سیم برق مطابق با استاندارد چین (زرد، سبز، قرمز) نیز در ایران رایج است.
همانطور که گفته شد در بسیاری از مواقع در ایران شرکت‌های تولید کننده سیم و کابل به دلیل کاهش هزینه‌های تولید از هیچ استاندارد مربوط به رنگ سیم برق پیروی نمی‌کنند. اما شرکت‌های معتبر و شناخته شده در این حوزه معمولا کابل‌ها و سیم‌های برق را مطابق با استاندارد IEC60227 یا ISIRI607 رنگ‌بندی می‌کنند که بر اساس جدول زیر انجام می‌شود.
| نوع سیم | استاندارد رنگ |
| سیم و کابل تک رشته | ترجیح خاصی برای رنگ وجود ندارد (معمولا از رنگ مشکی استفاده می‌شود) |
| سیم و کابل دو رشته | ترجیح خاصی برای رنگ وجود ندارد (معمولا سیم فاز مشکی و سیم نول آبی رنگ است) |
| سیم و کابل سه رشته | زرد یا سبز، آبی، قهوهای یا مشکی (برای کابل‌های دارای ارت)، خاکستری، مشکی، قهوهای (برای کابل بدون ارت) |
| سیم و کابل چهار رشته | زرد یا سبز، خاکستری، مشکی، قهوهای یا آبی |
| سیم و کابل پنج رشته | زرد یا سبز، آبی، مشکی، قهوهای، خاکستری یا قهوهای |
سخن پایانی
بدون شک با مشاهده سیم‌های برق در مکان‌های مختلف و مشاهده رنگ‌بندی آن‌ها این سوال در ذهن شما شکل گرفته است که استفاده از این رنگ‌ها در تولید انواع سیم و کابل چه اهمیتی دارد؟ استفاده از رنگ‌بندی در تولید سیم برق این امکان را فراهم می‌کند که بتوان سیم‌ها را بر اساس میزان ولتاژ و کاربرد در رنگ‌های مختلف تولید کرد. در نتیجه هنگام نصب و استفاده، نوع سیم و کاربرد آن به راحتی قابل تشخیص خواهد بود. این موضوع به خصوص در زمانی که بحث عیب‌یابی و رفع نقص سیم‌کشی مطرح می‌شود، اهمیت بالایی پیدا می‌کند. پیروی از استاندارد باعث می‌شود که در زمان رفع نقص با شناخت رنگ سیم برق تنها بر روی سیم معیوب کار کرده و مشکل آن را برطرف کرد. از دیگر دلایل اهمیت رنگ‌بندی در سیم‌های برق می‌توان به مستندسازی و نقشه مدار سیم‌کشی اشاره کرد که از اهمیت زیادی برخوردار است.